Piotrowski Józef, pseud. Józefowicz, Józef Bobowski (1839–1863), urzędnik, w czasie powstania styczniowego: komisarz i organizator wojskowy woj. augustowskiego, naczelnik m. st. Warszawy, członek Rządu Narodowego. Ur. 17 III w Płocku, był synem Leona, muzyka katedry płockiej, i Wiktorii z Milczyńskich. Ukończywszy w r. 1854 Szkolę Realną w Płocku, pracował przez trzy lata jako guwerner, a następnie jako aplikant w Rządzie Gubernialnym Płockim. Przed powstaniem związał się z młodzieżą patriotyczną w Warszawie i prowadził agitację w Płockiem, szczególnie w środowiskach rzemieślniczych. Był jednym z głównych ogranizatorów demonstracji patriotyczno-religijnych w Płocku. Z tego powodu w zimie 1861 został wydalony z miasta, do którego jednak wracał potajemnie w sprawach ruchu narodowego. Od lipca 1861 P. uczestniczył w pracach spiskowych «czerwonej» młodzieży warszawskiej. W sierpniu t. r. organizował w Płocku obchody rocznicy Unii Lubelskiej, współdziałając z Józefem Oksińskim; tamże został aresztowany. Do połowy września więziony był w Cytadeli Warszawskiej. Dn. 17 X 1861 wziął udział w powołaniu tzw. Komitetu Miejskiego, po czym pod przybranym nazwiskiem wrócił do Płocka jako agent tego Komitetu. Po 2 miesiącach, zagrożony aresztowaniem, udał się do Paryża z zamiarem wstąpienia do legionu polskiego. Studiował w polskiej Szkole Wojskowej w Genui i Cuneo; z ramienia kolegów jeździł w misjach do innych środowisk młodzieżowych, m. in. do Tow. Młodzieży Polskiej w Paryżu; tamże pertraktował bezskutecznie z gen. Ludwikiem Mierosławskim na temat zmiany systemu edukacyjnego w Szkole. Z upoważnienia Szkoły P. zaproponował na jej dyrektora gen. Józefa Wysockiego.
W czerwcu 1862 P. wrócił potajemnie do kraju w związku z planowanym wówczas przez Jarosława Dąbrowskiego wybuchem powstania. Komitet Centralny Narodowy wysłał P-ego jako swego agenta najpierw w Płockie, a w końcu lipca do woj. augustowskiego. Realizując program lewicy «czerwonych» P. prowadził agitację przede wszystkim wśród chłopów i służby dworskiej. Dla powstania starał się zjednać także ziemiaństwo, lecz do salonów, jako radykał, miał wstęp utrudniony. «Biali» przeciwnicy powstania nazywali go socjalistą i komunistą. W końcu listopada 1862 P. został mianowany komisarzem w woj. augustowskim. W grudniu uczestniczył w zjeździe komisarzy w Głuchówku pod Rawą Mazowiecką i był jednym ze współautorów pisemnej uchwały, domagającej się m. in. rozpoczęcia powstania w chwili branki i grożącej w razie przeciwnym wypowiedzeniem posłuszeństwa Komitetowi Centralnemu. P. był członkiem delegacji, która to ultimatum doręczyła Komitetowi. Dzięki jego staraniom Augustowskie zostało nieźle przygotowane do walki, a tamtejsza drobna szlachta szybko i licznie przystąpiła do powstania.
P. jako komisarz trudnił się organizowaniem oraz zaopatrzeniem oddziałów. Zakupywał broń m. in. w Prusach, dojeżdżał też do Grodna i Wilna, dokąd zawiózł pierwsze egzemplarze manifestu Rządu Narodowego i dekretów uwłaszczenia. W kwietniu 1863 podjął próbę zorganizowania pospolitego ruszenia; tymczasem jednak Rząd Narodowy wydał zarządzenie, aby do szeregów powstańczych powoływać tylko tylu chłopów, dla ilu wystarczy broni. P. próbował też utworzyć oddział pod własnym dowództwem i przejść z nim na Litwę; jednakże Rząd Narodowy zabronił komisarzom dowodzenia oddziałami. W czasie przewrotu majowego w Rządzie Narodowym P. brany był przez «czerwonych prawników» pod uwagę jako kandydat na członka Rządu, w którego skład jednak wówczas nie wszedł. Tymczasem podniosły się przeciw niemu skargi ze strony szlachty augustowskiej; zarzucano mu, że wymierzał ziemianom chłostę za opieszałość w niesieniu pomocy powstaniu. Zmusiło to P-ego w połowie czerwca do rezygnacji z urzędu komisarza.
Dn. 18 VI został P. mianowany organizatorem sił zbrojnych woj. augustowskiego. Plan jego zorganizowania wyprawy na Litwę okazał się niewykonalny. W końcu lipca wyjechał do Warszawy, gdzie został mianowany zastępcą organizatora wojskowego miasta, przy boku Włodzimierza Lempkego, oraz naczelnikiem IV Wydziału, obejmującego południową część stolicy. W początku września przyłączył się do lewicowej opozycji przeciwko Rządowi Karola Majewskiego. Po przejęciu 17 IX władzy przez lewicę nowy Rząd mianował P-ego naczelnikiem miasta Warszawy (25 IX), podporządkowując mu bezpośrednio policję i straż narodową stolicy. Z pamiętnika A. Pieńkowskiego wynika, że przejściowo Rząd powołał P-ego na dyrektora Wydziału Policji. Być może do funkcji tej odnosi się zagadkowe sformułowanie w pośmiertnym artykule „Ojczyzny”, o sprawowaniu przez P-ego «innego zaszczytnego urzędu». Jako naczelnik miasta P. został także członkiem Rządu; tym samym podniósł znowu znaczenie osłabionej organizacji miejskiej. Dn. 7 X 1863 P. został aresztowany. Podczas rewizji znaleziono przy nim pieczęć naczelnika miasta; papiery organizacyjne zdążył zniszczyć. Mówiono, że był w śledztwie katowany, ale nie wydał nikogo. Dn. 21 XI 1863 został powieszony na stokach Cytadeli. Za swą niezłomność ducha i żarliwość patriotyczną egzekucję miał obostrzoną (na pętli zrobiono specjalne węzły, które zadawały dodatkowy ból).
P. rodziny nie założył. Brat P-ego Jan, ksiądz z Płocka, za udział w powstaniu styczniowym i ukrywanie członków Organizacji Narodowej został zesłany (w wieku 27 lat) do gub. kostromskiej na zamieszkanie pod dozorem policyjnym.
Fot. w Muz. WP (reprod. w: Polska, jej dzieje i kultura, W. 1927 III 381); – Enc. Warszawy; Ilustr. Enc. Trzaski; Nowolecki, Pamiątka dla rodzin pol., Cz. I s. 180–91; – Chankowski S., Powstanie styczniowe w Augustowskiem, W. 1972; Dubiecki M., Romuald Traugutt i jego dyktatura podczas powstania styczniowego 1863–1864, Kijów 1912 s. 102–3; Falkovič S. M., Levye tečenija w pol’skoj emigracii nakanune vosstanija 1863 g., w: Russko-Pol’skie revolucionnye sviazi 60-ch godov i vosstanie 1863 goda, Moskva 1962; Halicz E., Polska szkoła wojskowa w Genui i Cuneo (1861–1862), „Biul. Wojsk. Akad. Polit.” 1956 nr 4 s. 22–5; Kamiński M., Skład personalny terenowych placówek organizacji cywilnej w powstaniu styczniowym, „Przegl. Hist.” 1971 z. 4 s. 675; Kieniewicz S., „Komitet Miejski” z 1861 r. Skład osobowy i nazwa, w: Studia Historyczne. Księga jubileuszowa z okazji 70 rocznicy urodzin prof. dra Stanisława Arnolda, W. 1965 s. 180; tenże, Powstanie styczniowe, W. 1972; Lista politycznych przestępców straconych w czasie powstania r. 1863/1864 w granicach Królestwa Polskiego, w: Chołodecki, Księga pamiątkowa, s. 110; Maliszewski E., Józef Piotrowski naczelnik miasta Warszawy (epizod z dziejów 1863 r.), „Biesiada Liter.” 1925 nr 3, 4, 5; Polska szkoła wojskowa w Genui i Cuneo 1861/1862, w: Chołodecki, Księga pamiątkowa, s. 22; Przyborowski W., Dzieje 1863 roku, Kr. 1919 V 80–1, 139–40; Ramotowska F., Rząd Narodowy Polski w latach 1863–1864, W. 1978; Russko-Pol’skie revoljucionnye svjazi…, Moskva 1963 II; Ziółek E., Polska Szkoła Wojskowa w Genui i Cuneo (1861–1862), „Podchorąży” 1938 nr 5; – Awejde, Zeznania; Błoński R., Pamiętnik z Augustowskiego. Polska w walce, Wyd. A. Giller, Kr. 1875 s. 327 i n., 405–7; Dobrowolski F., Dwie chwile istnienia Rządu Narodowego spisane przez naocznego świadka, „Dzien. Pozn.” 1868 nr 215, 216; Dokumenty Rządu Narod.; Dokumenty terenowych władz wojskowych powstania styczniowego 1863–1864, Wr. 1976; Janowski J. K., Pamiętniki o powstaniu styczniowym, T. 1, Lw. 1923, T. 2, W. 1925; Jarzębowski J., Mówią ludzie roku 1863. Antologia nieznanych i mało znanych głosów ludzi współczesnych, Londyn 1963, s. 283–4; Pieńkowski A., Notatki o powstaniu 1863 roku, w: Spiskowcy i partyzanci 1863 roku, Pod red. S. Kieniewicza, W. 1967; Prasa tajna, Cz. 2; Revoljucionnyj pod’jëm v Litve i Belorussii v 1861–1862 g.g., Moskva 1964; [Rogiński R.] R. R., Komitet Centralny Narodowy w 1862 r. (Ze wspomnień komisarza województwa podlaskiego b. Rządu Narodowego), „Rzeczpospolita” 1913 nr 105, 106; tenże, Szkoła wojskowa polska we Włoszech. Genua. Kartka ze wspomnień osobistych (1859–1862), „Tyg. Ilustr.” 1907 s. 545, 548, 569–70; tenże, Z pamiętnika Romana 1859–1963, Kr. 1898; Skotnicki A., Przed powstaniem styczniowym, Lw. 1894 s. 93–4; Szwarce B., Wydawnictwo materiałów do historii powstania 1863–1864 r., Lw. 1894 z. 1, 2; Vosstanie v Litve i Belorussii 1863–1864 g. g., Moskva 1965; Zbiór zeznań; Zeznania śledcze o powstaniu; – „Czas” 1863 nr 270, 271; „Dzien. Powsz.” 1863 nr z 17 i 22 XI; „Dzien. Pozn.” 1863 nr 271; „Ojczyzna” 1864 nr 1, 1865 nr 14; – AGAD: Kancelaria Namiestnika nr 7, Zarząd Generał-Policmajstra w Królestwie Polskim nr 8 k. 417 (dotyczy Jana P-ego); Arch. m. st. Warszawy Oddz. Terenowy w Płocku: Akta stanu cywilnego m. Płocka, vol. 14 z r. 1839 s. 74, akt urodzenia nr 148.
Franciszka Ramotowska